Op sommige traditionele volksfeesten in Vlaanderen is het instrumentenduo fijfer en trom niet weg te denken. Het zijn de laatste getuigenissen van een ooit bijzonder geliefde muzikale traditie, ontstaan in de 15e eeuw onder invloed van Zwitserse huurlingentroepen. Deze in oorsprong militaire instrumentencombinatie werd al vlug een vast onderdeel in het Vlaamse volksleven vooral voor ceremonies op straten en pleinen.
De oudste vermelding ervan vinden we in Dendermonde (1477) en de eerste afbeeldingen dateren van rond 1500. Tijdens de periode 1500 – 1570 verspreiden fijfer en trom zich over een groot deel van Vlaanderen. Treffend is dat in de periode 1600-1800 de bronvermeldingen vooral komen uit het graafschap Vlaanderen en uit het deel van het Hertogdom Brabant tot de lijn Antwerpen, Lier, Leuven. Niet te verwonderen gezien dit het meest verstedelijkt gebied was waar publieke manifestaties, zwaarddansen en reuzen vaker voorkwamen dan elders.
In de tweede helft van de 19e eeuw kregen fijfer en trom steeds groter concurrentie van blaasorkesten die veel meer muzikale mogelijkheden boden. Rond 1900 was de traditie vrijwel uitgestorven en na de 1e wereldoorlog waren er nog maar een paar plaatsen in Vlaanderen waar ze voorkwamen.
Bij de revival van traditionele volksmuziek op het einde van de jaren 1960 kenden fijfer en trom aanvankelijk weinig interesse. In 1984 begon Herman Dewit met het maken van fijfers, naar model van de instrumenten van Kerckhove en Dupré van begin 1900. Meer dan 500 instrumenten vonden zo hun weg naar de fijferspelers. En sinds 1985 werd er een fijfer workshop georganiseerd in Gooik. Meer dan 300 deelnemers, meestal jongeren, konden zo kennis maken met dit instrument.
Fijfer en trom waren vooral aanwezig in religieuze processies en stoeten en werden dikwijls ingehuurd door handbooggildes. Voorop lopend in de stoet, zelfs voor de reuzen, zag je ze ook in combinatie met zwaarddansers en De Vette Os.
In sommige dorpen en steden maakten fijfer en trom een rondgang de avond voor of de ochtend van het gebeuren. De handbooggildes in Oost- en West-Vlaanderen nodigden zo de leden van de vereniging of gewoon heel de bevolking uit voor hun jaarlijkse koningsschieting.
Fijfer en trom gingen de koning en zijn gevolg bij hem thuis uithalen om ze naar de wedstrijdvelden te begeleiden. Daarna escorteerden ze de nieuwe koning naar huis of naar het stadhuis. Kortom bij alle gebeurtenissen van de gilde waren ze aanwezig. Ook bij dansen waren ze present met hun muziek zoals bij de laatste graanschoof of de meiboom. Al moet gezegd zijn dat ze zelden klonken bij begrafenisstoeten.
Toch was niet iedereen even enthousiast. Vooral de kerkelijke overheid was niet zo gek van de alomtegenwoordigheid van deze instrumenten met hun ‘storend geluid’.
Fijfer en trom spelers waren dikwijls gekleed in speciale kostuums, die door hun ‘werkgevers’ werden verstrekt. Zogezegde historische kostuums werden voor de eerste keer vermeld op het einde van de 19e eeuw.
In stoeten, meestal in Oost en West-Vlaanderen waren ze in gezelschap van een dansende nar en speelden ze zelden samen met andere muzikanten. Dit was meer een kwestie van hun lagere status. Ze waren meestal amateur-muzikanten die het niet konden opnemen tegen de professionele krachten die de gemeente of stad inhuurde. Ze waren ambachtslieden die naast hun hoofdbezigheid nog muziek maakten. In sommige gevallen kregen ze een jaarloon. Als regel stond vast dat een
vergoeding per optreden zoveel was als een dag gewoon werk, en dikwijls nog meer. Sinds de jaren 1980 kregen de muzikanten wel een stuk minder dan een dagloon.
Deze info komt voornamelijk uit het boek 'Fijfer en Trom', geschreven door Wim Bosmans.
Ben je na het lezen van dit artikel nieuwsgierig geworden naar dit instrumentenduo ?
Het boek, Fijfer en Trom (ISN 90-6853-135-2) is te verkrijgen aan de prijs van 10 euro + verzendkosten bpost. Een seintje graag naar : bosmans.demeulenaere@skynet.be.
Reactie plaatsen
Reacties